Oikologio - Μπορεί η επιστήμη να σώσει τον κόσμο;

Μπορεί η επιστήμη να σώσει τον κόσμο;

03.12.08

ΠΗΓΗ: Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ ON LINE Κυριακή, 30 Νοεμβρίου 2008

Για πολλούς η σημερινή εποχή είναι είναι η καλύτερη εποχή να ζει κανείς. Οι καινοτομίες που προωθούν την οικονομική πρόοδο –πληροφορική, βιοτεχνολογία και νανοτεχνολογία –μπορούν να εκτινάξουν το βιοτικό επίπεδο τόσο στις αναπτυσσόμενες όσο και στις αναπτυγμένες χώρες. Έχουμε ενταχθεί πλήρως στον κυβερνοχώρο που μας συνδέει όλους, ανεξαρτήτως τόπου, με το σύνολο της πληροφόρησης και του πολιτισμού παγκοσμίως –και με οποιονδήποτε άλλο κάτοικο του πλανήτη.

Οι τεχνολογίες του εικοστού πρώτου αιώνα θα προσφέρουν προτάσεις τρόπου διαβίωσης που θα είναι «φιλικές προς το περιβάλλον» και θα εξασφαλίσουν τους απαραίτητους πόρους ώστε να μπει ένα τέλος στις κακουχίες και να αυξηθούν οι πιθανότητες επιβίωσης για τα δύο δισεκατομμύρια των φτωχότερων ανθρώπων του πλανήτη. Επιπλέον, η μεγαλύτερη απειλή των δεκαετιών 1960-1970 –δηλαδή η πυρηνική καταστροφή- έχει εξαλειφθεί. Βέβαια, η απειλή αυτή υπάρχει περίπτωση να αναβιώσει εάν αναδειχθούν νέες υπερδυνάμεις με «επιθετικές» διαθέσεις. Η αυξανόμενη επίδραση της παγκοσμιοποίησης και η συγκέντρωση της δύναμης σε ορισμένα άτομα εμπεριέχουν πρόσθετους κινδύνους.

Αμέσως μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι φυσικοί στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο εξέδωσαν ένα περιοδικό με τίτλο «Bulletin of Atomic Scientists» (Δελτίο ατομικών επιστημόνων) για προώθηση του ελέγχου των εξοπλισμών. Στο εξώφυλλο του δελτίου απεικονίζεται ένα ρολόι με τους δείκτες του σε μικρή απόσταση από τις 12 τα μεσάνυχτα, γεγονός που υποδήλωνε τη συναίσθηση των εκδοτών για την επισφαλή κατάσταση στην οποία βρισκόταν ο πλανήτης. Κάθε λίγα χρόνια, ο δείκτης μετακινείται είτε προς τα εμπρός είτε προς τα πίσω. Πιο κοντά στα μεσάνυχτα ήρθαν οι δείκτες το 1962, στη διάρκεια της Κρίσης των Πυραύλων της Κούβας.

Μετά τη λήξη του Ψυχρού πολέμου, το ρολόι του δελτίου γύρισε προς τα πίσω δείχνοντας 17 λεπτά πριν τα μεσάνυχτα. Αλλά οι δείκτες του ρολογιού άρχισαν και πάλι να κινούνται προς τα εμπρός. Σήμερα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τη διάδοση των πυρηνικών όλων (π.χ. στη Β. Κορέα και το Ιράν). Υπάρχει πιθανότητα οι μιμητές της Αλ Κάιντα να πυροδοτήσουν εσκεμμένα ένα πυρηνικό όπλο που θα κοστίζει τη ζωή δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων.

Ακόμη εάν περιοριστεί η πυρηνική απειλή, ο εικοστός πρώτος αιώνας επιφυλάσσει τεράστιους παγκόσμιους κινδύνους. Οι κλιματικές αλλαγές έχουν αναδειχθεί στη σημαντικότερη μακροπρόθεσμη απειλή για το περιβάλλον. Οι ανθρώπινες πράξεις –ο εμπρησμός των δασών– έχουν οδηγήσει ήδη σε αύξηση της συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων 500.000 ετών, η οποία συνεχίζει αυξάνεται με ρυθμό 0,5% ετησίως.

Το πιο ανησυχητικό είναι ότι για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών τις επόμενες δεκαετίες ο πλανήτης στηρίζεται στον άνθρακς, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Εάν αυτό συνεχιστεί, η συγκέντρωση του CO2 το 2050 θα έχει διπλασιαστεί σε σχέση με τα επίπεδα της προβιομηχανικής εποχής και θα έχει τριπλασιαστεί έως το τέλος του αιώνα.

Ο πλανήτης δαπανά σχεδόν 7 τρισ. ετησίως στην ενέργεια και τις υποδομές: οι σημερινές προσπάθειες για έρευνα και ανάπτυξη δεν μπορούν ακόμη να ανταποκριθούν στην κλιματική απειλή. Δεν υπάρχει μία και μοναδική λύση, αλλά διάφορα μέτρα που πρέπει να ληφθούν, όπως η καλύτερη μόνωση των κτιρίων που θα οδηγήσει και σε περικοπή του κόστους.

Πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στις προσπάθειες εξοικονόμησης, αποθήκευσης και παραγωγής της ενέργειας με «καθαρές» μεθόδους με χαμηλές απαιτήσεις σε άνθρακα, ενώ οι δεσμεύσεις των κυβερνήσεων θα πρέπει να έχουν ανάλογη βαρύτητα με το Σχέδιο Μανχάταν (που οδήγησε στην κατασκευή της ατομικής βόμβας) ή την προσγείωση του Απόλλωνα στη σελήνη.

Πρώτη προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στη συντονισμένη προσπάθεια της Ευρώπης, των Ηνωμένων Πολιτειών και των υπόλοιπων G8 + 5 κρατών για τη δημιουργία μονάδων επίδειξης για την ανάπτυξη των τεχνολογιών δέσμευσης και αποθήκευσης άνθρακα (CCS). Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα γιατί, ανεξάρτητα από την τεχνική πρόοδο όσον αφορά την ηλιακή και τις υπόλοιπες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ο πλανήτης θα είναι εξαρτημένος από τον άνθρακα και το πετρέλαιο για τα υπόλοιπα 40 έτη. Εάν δεν ανατραπεί η ανοδική πορεία της συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα προβλέπεται ότι θα ανέλθει σε απειλητικά επίπεδα.

Το ανθρώπινο γένος θα πρέπει να αντιμετωπίσει και άλλες παγκόσμιες «απειλές χωρίς εχθρούς» που είναι διαφορετικές (αλλά όχι άσχετες) από τις κλιματικές αλλαγές. Ο περιορισμός της βιοποικιλότητας συγκαταλέγεται μεταξύ των σοβαρότερων απειλών. Ο ρυθμός εξαφάνισης των ειδών είναι 1.000 φορές υψηλότερος από τον προβλεπόμενο και συνεχίζει να αυξάνει.

Η βιοποικιλότητα αποτελεί ζωτικό συστατικό της ευζωίας και οικονομικής ανάπτυξης του ανθρώπου. Εάν τα ιχθυαποθέματα φτάσουν σε επίπεδα εξάντλησης το πλήγμα θα είναι βαρύ. Παρότι δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό, υπάρχουν φυτά στα τροπικά δάση των οποίων η γονιδιακή δεξαμενή μπορεί να μας φανεί χρήσιμη.

Η πίεση που δέχεται ο πλανήτης μας εξαρτάται, φυσικά, από τον τρόπο ζωής μας. Ο πλανήτης θα ήταν αδύνατο να «αντέξει» 6,5 εκατομμύρια ανθρώπους εάν ζούσαν όπως οι Αμερικανοί. Εάν όμως οι κάτοικοι του πλανήτη, συμπεριλαμβανομένων των εύπορων, ήταν φυτοφάγοι, ταξίδευαν λιγότερο και επικοινωνούσαν ουσιαστικά, τα πράγματα θα ήταν ανεκτά. Οι νέες τεχνολογίες θα καθορίσουν τον τρόπο ζωής μας καθώς και τις απαιτήσεις μας σε ενεργειακούς και περιβαλλοντικούς πόρους.

Παρ’ όλα αυτά, τα προβλήματα επιδεινώνονται εξαιτίας της ραγδαίας αύξησης του ανθρώπινου πληθυσμού, ο οποίος εκτιμάται ότι θα ανέλθει στα 8-9 δισεκατομμύρια έως το 2050. Εάν οι ρυθμοί αύξησης διατηρηθούν και μετά το 2050, δύσκολα θα μπορεί κάποιος να είναι αισιόδοξος για τις προοπτικές των περισσοτέρων.

Σήμερα, σε περισσότερες από 60 χώρες, η γονιμότητα βρίσκεται κάτω από το επίπεδο αναπλήρωσης. Εάν αυτό επαληθευτεί σε όλες τις χώρες, ο παγκόσμιος πληθυσμός θα αρχίσει να μειώνεται μετά το 2050 –μια αρκετά ευπρόσδεκτη προοπτική.

Όλες οι σύγχρονες πρόοδοι –κυβερνοχώρος, βιοτεχνολογία, νανοτεχνολογία- εμπεριέχουν καινούργιους κινδύνους κατάχρησης. Η Αμερικανική Ακαδημία των Επιστημών προειδοποιεί ότι «Ελάχιστα άτομα με εξειδικευμένα προσόντα… θα καταφέρουν να εξοπλιστούν εύκολα και με χαμηλό κόστος με θανατηφόρα βιολογικά όπλα .…Η αποκωδικοποίηση της αλληλουχίας του ανθρώπινου γονιδιώματος και η πλήρης γνώση σχετικά με τα γονιδιώματα πολυάριθμων παθογόνων … θα οδηγήσουν σε κατάχρηση των επιστημονικών επιτευγμάτων με σκοπό τη δημιουργία νέων όπλων μαζικής καταστροφής».

Δεν θα χρειαστεί καν οργανωμένο δίκτυο. Αρκεί μόνο ένα φανατισμένο ρεύμα ανθρώπων με τη νοοτροπία εκείνων που σχεδιάζουν ιούς για τους υπολογιστές. Το παγκόσμιο χωριό θα έχει τους «τρελούς» του.

Στον ολοένα περισσότερο διαδικτυωμένο κόσμο μας ελλοχεύουν νέοι κίνδυνοι με συνέπειες που μπορούν να εξαπλωθούν –και σε διεθνές επίπεδο. Ακόμη και η ελάχιστη πιθανότητα παγκόσμιας καταστροφής είναι ανεπίστρεπτη. Εάν αντιμετωπίσουμε τις απειλές καταστροφής του πλανήτη με την ίδια λογική που αγοράζουμε ασφαλιστικά προγράμματα –πολλαπλασιασμός των πιθανοτήτων με τις συνέπειες– μπορούμε αναμφισβήτητα να θέσουμε προτεραιότητες και να αναλάβουμε μέτρα για μείωση του ακραίου αυτού κινδύνου. Οι αποφάσεις που θα πάρουμε τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο στο άμεσο μέλλον θα καθορίσουν εάν οι καρποί της επιστήμης του εικοστού πρώτου αιώνα θα είναι ωφέλιμοι ή δηλητηριώδεις.

Αρθρο του ΜΑΡΤΙΝ ΡΙΣ*

* Ο Λόρδος Ρις είναι ο Βασιλικός Αστρονόμος της Βρετανίας, Πρόεδρος της Βασιλικής Ακαδημίας Επιστημών της Μεγάλης Βρετανίας, Καθηγητής Κοσμολογίας και Αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ.

Copyright: Project Syndicate, 2008.

www.project-syndicate.org

προσθέστε το άρθρο σε μηχανές social bookmarking