Oikologio - Νέα πρότυπα οικονομικής ανάπτυξης και ζωής

Νέα πρότυπα οικονομικής ανάπτυξης και ζωής

21.10.08

Του Ι. Παλαιοκρασσα*

Πηγή: εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Πριν ακριβώς από έξι μήνες σε ένα άρθρο μου στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ με τίτλο «Τέλος καπιταλισμού= τέλος της ανθρωπότητας;» έκανα την ακόλουθη σχεδόν προφητική διαπίστωση:

«Δυστυχώς δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία. Το τέλος του καπιταλισμού, που διαμορφώθηκε μετά τη βιομηχανική επανάσταση και μετεξελίχθηκε στην καταναλωτική κοινωνία και στην κοινωνία της γνώσης είναι εγγύς. Ηδη έχει καταρρεύσει το πρώτο σύμβολό του: the Almighty Dollar, όπως το αποκαλούν οι ίδιοι οι Αμερικανοί. Το ερώτημα είναι ποιο θα είναι το τελικό χτύπημα: Ενα νέο και οριστικό οικονομικό κραχ; η κοινωνική επανάσταση των φτωχών και των νεόπτωχων εναντίον των πλουσίων και των νεόπλουτων; ή η κλιματική καταστροφή;»

Σε άλλα άρθρα μου είχα προσδιορίσει και την αιτία του πιθανού αυτού κραχ, στην αποσύνδεση των κεφαλαιαγορών από την πραγματική οικονομία της παραγωγής και τη λειτουργία τους μέσα σε μια εικονική «πραγματικότητα» ανταλλαγής επισφαλών αξιών και κυρίως στοιχημάτων. Χαρακτήριζα μάλιστα αυτές τις αγορές ως οικονομικούς κομήτες, που δεν γνωρίζεις πού και πότε θα φέρουν την κοσμική καταστροφή.

Τώρα πιστεύω ότι μπήκαμε σε μια κρίση, που παρόμοιά της δεν έχουμε δει μέχρι τώρα. Γιατί στην κρίση του 1929 η κεφαλαιοποίηση των χρηματιστηρίων αποτελούσε κλάσμα του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της κάθε χώρας, ενώ σήμερα τα αντίστοιχα μεγέθη των κεφαλαιαγορών των αναπτυγμένων χωρών ήταν - πριν από το κραχ - υπερδιπλάσια από το ΑΕΠ. Επιπλέον τα τραπεζικά χαρτοφυλάκια δεν περιείχαν «τοξικά» χρηματοπιστωτικά προϊόντα, ούτε δάνεια δεύτερης κατηγορίας στη συγκλονιστική έκταση που σημειώνεται σήμερα στις παγκοσμιοποιημένες τράπεζες της Αμερικής και Ευρώπης.

Ελπίζω τα κράτη που βάζουν βαθιά το χέρι στην τσέπη του φορολογούμενου, για να διασώσουν τις τράπεζες αυτές και το χρηματοπιστωτικό σύστημα στο σύνολό του, από τα αποτελέσματα της ασχετοσύνης και της απληστίας των golden boys, να πάρουν τώρα τα στοιχειώδη μέτρα ελέγχου για να αποτραπεί η εξάπλωση και η επανάληψη του φαινομένου. Γιατί για μας που γνωρίζουμε τα πράγματα, θα έπρεπε οι Κεντρικές Τράπεζες να είχαν υποχρεώσει προ πολλού τους εκδότες των δομημένων ομολόγων ή παρόμοιων «προϊόντων» να αναγράφουν με κόκκινα γράμματα στους τίτλους τους «ΤΟΞΙΚΟ ΠΡΟΪΟΝ, ΒΛΑΠΤΕΙ ΣΟΒΑΡΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΕΠΕΝΔΥΤΟΥ» όπως γράφουν τα πακέτα των τσιγάρων. Κατά παρόμοιο τρόπο θα έπρεπε να προειδοποιούνται και οι πελάτες των τραπεζών που είχαν στο χαρτοφυλάκιό τους τέτοια προϊόντα ή ειδικεύονταν σε αγορές δανείων δεύτερης κατηγορίας. Στην ουσία δεν διαφέρουν από Καζίνα.

Το ερώτημα είναι αρκούν αυτά; Αν πράγματι θεσμοθετηθούν αυτές οι απλές προφυλάξεις και αν επιπλέον φορολογηθούν με απαγορευτικούς συντελεστές τα κέρδη από τέτοιες επενδύσεις υψηλού ρίσκου, ώστε να δημιουργηθούν ταμεία ασφάλισης των τραπεζών, αντί να πληρώνει τα σπασμένα ο άτυχος «μέσος φορολογούμενος», μπορεί όλα να διορθωθούν και - έστω μετά πέντε χρόνια - να ξαναγυρίσουμε σε περιόδους ευημερίας; Η απάντησή μου είναι «όχι». Γιατί η παρούσα κρίση είναι κρίση του συστήματος που έγινε γνωστό ως καπιταλισμός, όχι αδίκως, γιατί τόσο στην επιζώσα δυτική του μορφή, όσο και στην μακαρία τη λήξει έκδοση του υπαρκτού σοσιαλισμού, θεοποίησε το κεφάλαιο (άσχετα από το ποιος το κατέχει), εκμεταλλεύτηκε τον άνθρωπο και κατέστρεψε το περιβάλλον.

Το σύστημα, που βασίστηκε στην άφθονη φθηνή ενέργεια, είχε σφραγισμένη ημερομηνία λήξης. Την ημερομηνία εξάντλησης των ορυκτών καυσίμων, που για άλλα έφτασε και για τα υπόλοιπα πλησιάζει. Μόνο που τώρα βρισκόμαστε αντιμέτωποι και με μια άλλη ημερομηνία λήξης, αυτή τη φορά της ίδιας της ανθρωπότητας, που ακούει στο όνομα «κλιματική αλλαγή». Και αν ακόμα είχαμε αρκετά ορυκτά καύσιμα για μια χιλιετία, δεν θα μπορούσαμε να τα χρησιμοποιήσουμε, λόγω της εντροπίας ρύπων και ενέργειας που βρίσκουμε μπροστά μας. Είναι προφανές ότι πρέπει να αλλάξουμε τελείως το πρότυπο όχι μόνο της οικονομικής ανάπτυξης αλλά όλης της ζωής μας.

Ποιες είναι με δυο λόγια οι επιβαλλόμενες αλλαγές;

Πρώτον, να εντάξουμε τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές αξίες στο πρότυπο ζωής μας, ώστε το κόστος τους να υπολογίζεται εξίσου με το κόστος κεφαλαίου (δηλαδή το κέρδος), που είναι το μόνο που μετράει σήμερα.

Δεύτερο, να αποσυνδέσουμε όσο είναι δυνατόν την ανάπτυξη από τη σπατάλη ενέργειας και την ενέργεια από την καύση άνθρακα, κάθε μορφής. Είναι δυνατές αυτές οι αλλαγές;

Η πρώτη είναι δυνατή, θα σας απαντήσουν μια σειρά οικονομολόγοι από τον αείμνηστο Pigou, μέχρι τον τελευταίο Νομπελίστα Paul Krugman. Προσωπικά έχω διατυπώσει τη σχετική πρόταση στο 10ο κεφάλαιο της Λευκής Βίβλου της Ε.Ε. με τον τίτλο «προς ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης» από το 1993. Η δεύτερη είναι επίσης εφικτή σε μεγάλο βαθμό και ήδη αποτελεί μέρος της ενεργειακής πολιτικής της Ε.Ε., που στοχεύει τόσο στην έντονη εξοικονόμηση ενέργειας όσο και στην παραγωγή της από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Τότε, θα μου πείτε, γιατί δεν προωθούνται;

Η απάντηση βρίσκεται στα αίτια της πρόσφατης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και στον ατελή τρόπο με τον οποίο οι κυβερνήσεις των αναπτυγμένων χωρών την αντιμετώπισαν. Οι εθνικές κυβερνήσεις σύρθηκαν από τις πιέσεις της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας σε μια πρωτοφανή μειοδοσία ελέγχων και φορολογίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος και των φορέων του, που οδήγησε στην κρίση. Κι όταν αυτή επήλθε δεν μπόρεσαν να δράσουν από κοινού και στο τέλος σύρθηκαν από την πρόταση του Gordon Brown. Με άλλα λόγια, η σημερινή παγκοσμιοποιημένη οικονομία απαιτεί και ισχυρά στοιχεία διεθνούς διακυβέρνησης ή τουλάχιστον ισχυρούς διεθνείς θεσμούς ελέγχου και ρύθμισης. Ας μην ξεχνάμε ότι καμιά αγορά δεν λειτουργεί χωρίς νομοθετημένο θεσμικό πλαίσιο, που καθορίζει τα προς ανταλλαγή δικαιώματα ιδιοκτησίας, αλλά και χωρίς θεσμούς εποπτείας και διασφάλισης του ανταγωνισμού.

Το χάος της εγκατάλειψης του χρυσού κανόνα μπήκε σε κάποια τάξη με τις Bretton Woods Agreements. Το χάος της σημερινής δομικής κρίσης των κεφαλαιαγορών απαιτεί κάποια ανάλογη ρύθμιση, αλλά σε μεγαλύτερη κλίμακα. Η διεθνής όμως διακυβέρνηση απαιτείται και για την αντιμετώπιση του φάσματος της κλιματικής αλλαγής και των τεράστιων κοινωνικών και οικονομικών αναστατώσεων, που θα προκαλέσει σύμφωνα με την Εκθεση Στερν. Αργά ή γρήγορα η ανθρωπότητα θα συμμορφωθεί με αυτή την αναγκαιότητα, αλλά τότε ίσως είναι αργά. Τουλάχιστον ας ξεκινήσει τώρα με την εγκαθίδρυση κάποιων διεθνών θεσμών κύρους, τόσο για τον έλεγχο και την εποπτεία του πάσχοντα χρηματοπιστωτικού κλάδου, όσο και για τη σοβαρή αντιμετώπιση των διεθνών περιβαλλοντικών προβλημάτων. Προτού και ο μεν και τα δε εξελιχθούν σε κοινωνικές εκρήξεις παγκόσμιας κλίμακας, που πολύ δύσκολα θα αντιμετωπισθούν, από τους ήδη χρεοκοπημένους αυτόκλητους διεθνείς ή ιθαγενείς χωροφύλακες.

* Ο κ. Ι. Παλαιοκρασσάς είναι πρώην υπουργός Οικονομικών.

προσθέστε το άρθρο σε μηχανές social bookmarking