http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathextra_23_07/02/2008_221210

Δ. Σιμόπουλος: «Το Βίαιο Σύμπαν»

Ο διευθυντής του Ψηφιακού Πλανηταρίου του Ιδρύματος Ευγενίδου μας μιλά για τη νέα ψηφιακή παράσταση του Πλανηταρίου με τίτλο «Το Βίαιο Σύμπαν» και μας εξηγεί πως η βιαιότητα μπορεί να είναι δημιουργική

του Νίκου Κλόκα
[email protected]
   
Παρατηρώντας το σύμπαν από ένα τηλεσκόπιο μπορεί να δει κανείς πανέμορφες εικόνες, τις οποίες θα ζήλευε και ο καλύτερος ζωγράφος. Οι εικόνες αυτές όμως είναι τις περισσότερες φορές αποτέλεσμα των «βίαιων» γεγονότων του σύμπαντος.

Βροχές διαττόντων, ουράνιες βολίδες, ηλιακές καταιγίδες, αστρικές εκρήξεις και οι γαλαξιακές συγκρούσεις είναι μερικές από τις «σκηνές» που μας χαρίζει απλόχερα το σύμπαν.

Το kathimerini.gr συνάντησε τον διευθυντή Ψηφιακού Πλανηταρίου του Ιδρύματος Ευγενίδου κ. Διονύση Σιμόπουλο, ο οποίος τονίζει πως η βιαιότητα του σύμπαντος είναι τις περισσότερες φορές δημιουργική, ιδιαίτερα δε τις πρώτες στιγμές της δημιουργίας λίγο μετά τη μεγάλη «έκρηξη».

Ο κ. Σιμόπουλος συμπληρώνει πως η επίδραση όλων αυτών των βίαιων φαινομένων στη Γη είναι απειροελάχιστη και τοποθετεί στην επιστημονική φαντασία τα σενάρια για ανακάλυψη της Νέας Γης και την μετοίκηση των ανθρώπων σε αυτή.


Τι παρουσιάζει η παράσταση «Βίαιο σύμπαν»;

Είναι μια 40λεπτη σπονδυλωτή παράσταση που έχει να κάνει με διάφορα φαινόμενα, βίαια, που υπάρχουν στο σύμπαν. Από τα πιο απλά. Για παράδειγμα τα πεφταστέρια και πως δημιουργούνται από τα σωματίδια που αφήνουν πίσω τους διάφοροι κομήτες, μέχρι τη γέννηση του σύμπαντος, που ήταν και το πιο βίαιο. Παράλληλα, η νέα ψηφιακή παράσταση παρουσιάζει και όλα τα «ενδιάμεσα» φαινόμενα, αρχίζοντας από αυτά που βρίσκονται πολύ κοντά στη Γη μας, όπως είναι η βιαιότητα που υπάρχει στην χρωμόσφαιρα του Ήλιου όπου βλέπουμε την εκτόξευση του «ηλιακού ανέμου», πως τα φορτισμένα σωματίδια του «ηλιακού ανέμου» κατευθύνονται στο Βόρειο και στο Νότιο Πόλο της Γης, αποκρουόμενα αυτά τα σωματίδια από τη μαγνητόσφαιρα της Γης και πως -πάλι με βίαιες συγκρούσεις- πάνω από το Βόρειο και Νότιο Πόλο δημιουργούν το υπέροχο θέαμα του Σέλαος.

«Κοιτάζουμε» πίσω για να δούμε πως γεννήθηκε η Σελήνη, με τη σύγκρουση ενός αντικειμένου που είχε το μέγεθος του πλανήτη Άρη πριν από 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια περίπου, «κοιτάζουμε» επίσης άλλες συγκρούσεις που συνέβησαν στο παρελθόν και τα αποτελέσματα αυτών φαίνονται και επάνω στον πλανήτη μας με διάφορους κρατήρες σύγκρουσης, αλλά επίσης και στους κρατήρες που υπάρχουν στη Σελήνη, στον Άρη και σε άλλους δορυφόρους του ηλιακού συστήματος και επικεντρώνουμε -αυτού του είδους τις συγκρούσεις των αστεροειδών- στη σύγκρουση που έγινε πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια και κατέστρεψε το 70% όλων των ειδών ζωής που υπήρχαν εκείνη πάνω στον πλανήτη και φυσικά και τους δεινόσαυρους.

«Κοιτάζουμε» κατά πόσο μια τέτοια σύγκρουση θα μπορούσε να γίνει στο μέλλον και κατά πόσο θα μπορούσε να αποτραπεί, «κοιτάζουμε» επίσης τις διάφορες διαδικασίες και τα διάφορα φαινόμενα που συμβαίνουν στη διάρκεια της γέννησης, της εξέλιξης και του θανάτου των άστρων, οι οποίοι μπορεί να πάρουν τη μορφή μιας σούπερ νόβα καθώς και τις εκρήξεις που συμβαίνουν στα τελευταία στάδια της ζωής άστρων σαν τον Ήλιο, βλέπουμε κατά κάποιο τρόπο πως θα τελειώσει τη ζωή του ο δικός μας Ήλιος και τέλος, συγκρούσεις γαλαξιών κάτι που συνέβη στο παρελθόν θα συμβεί και στη δική μας περίπτωση στο μέλλον, σε περίπου τρία δισεκατομμύρια χρόνια, όταν ο Γαλαξίας της Ανδρομέδας και ο δικός μας συγκρουστούν και φυσικά το πόσο θα μπορούσε να καταστραφεί η Γη μας τότε από μία τέτοια σύγκρουση.

Πόσο βίαιο ήταν το σύμπαν κατά τις πρώτες στιγμές της δημιουργίας;

Εξαρτάται τι εννοούμε βιαιότητα. Η βία -ιδιαίτερα στο σύμπαν- δεν σημαίνει ότι είναι και μη δημιουργική. Η βία ανάμεσα στους ανθρώπους φυσικά είναι μη δημιουργική, αλλά βίαια φαινόμενα στο σύμπαν είναι φαινόμενα δημιουργικά.

Τις πρώτες στιγμές της δημιουργίας, πριν από 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια όταν το σύμπαν γεννήθηκε, με τον τρόπο που γεννήθηκε, λέμε ότι ήταν μια μεγάλη έκρηξη αλλά δεν ήταν καθόλου έκρηξη με την έννοια που δίνουμε στη λέξη σήμερα. Η έκρηξη δεν ήταν ούτε έκρηξη βόμβας, ούτε έκρηξη βαρελότου. Ήταν μια ταχύτατη, πληθωριστική όπως λέμε, διαστολή του χωρόχρονου και κυρίως του χώρου μέσα στον οποίο υπάρχουν όλα τα σωματίδια που γεννήθηκαν τότε και όλα τα φαινόμενα που βλέπουμε σήμερα, μια ταχύτατη διαστολή από ένα σημείο απειροελάχιστο, ένα μαθηματικό σημείο που ονομάζεται σήμερα «singularity», ένα σημείο που δεν έχει μεγέθη και διαστάσεις στο τεράστιο σύμπαν που υπάρχει σήμερα.

Αυτή λοιπόν η ταχύτατη διαστολή στα πρώτα τρισεκατομμυριοστά του τρισεκατομμυριοστού του πρώτου δευτερολέπτου ήταν τόσο ταχεία ώστε ξαφνικά από ένα απειροελάχιστο σημείο, μικρότερο από ένα πρωτόνιο πήρε το μέγεθος μιας μπάλας ποδοσφαίρου. Αυτό το γεγονός ήταν μια τεράστια μεγέθυνση σε ένα τόσο μικρό χρονικό διάστημα. Έκτοτε η διαστολή συνεχίστηκε αλλά είχε να ελαττώνεται κατά κάποιο τρόπο ο ρυθμός της διαστολής, μέχρι πριν 6 δισεκατομμύρια χρόνια περίπου όπου ο ρυθμός διαστολής άρχισε να «καλπάζει» και ξεκίνησε μια εκθετική διαστολή του χώρου.

Για να πάμε πάλι στις πρώτες στιγμές της δημιουργίας, εκείνη την απειροελάχιστη στιγμή γεννήθηκαν όλα τα σωματίδια και τα σωματίδια που βλέπουμε σήμερα στο εσωτερικό των πρωτονίων και των νετρονίων, αλλά επίσης και άλλα σωματίδια όπου δίνουν στα υπόλοιπα σωματίδια τη μάζα τους, την ύπαρξή τους κατά κάποιο τρόπο. Σωματίδια, όπως για παράδειγμα το σωματίδιο Higgs όπου ένας νομπελίστας φυσικός το ονόμασε το «σωματίδιο του Θεού» και το οποίο ελπίζουμε ότι τους επόμενους μήνες θα το ανακαλύψουμε στον επιταχυντή του CERN στην Ελβετία.

Η κατάσταση που επικρατούσε τότε δεν μπορεί να θεωρηθεί ούτε ήρεμη ούτε και βίαιη με την έννοια που έχουμε δώσει στη λέξη βία σήμερα.

Μπορούμε να υπολογίσουμε την εξέλιξη του σύμπαντος με βάση τα σημερινά δεδομένα;

Η γέννηση, η εξέλιξη και το μέλλον του σύμπαντος βασίζεται σε μοντέλα, σε πρότυπα. Εμείς αυτή τη στιγμή, έχουμε ένα μοντέλο-πρότυπο που ονομάζεται «καθιερωμένο πρότυπο». Δεν είναι η τελική απάντηση της επιστήμης για τη γέννηση και την εξέλιξη του σύμπαντος, είναι απλούστατα μια μεταβατική περίοδος.

Όπως για παράδειγμα η θεωρία της βαρύτητας του Νεύτωνα, που ισχύει ακόμα και σήμερα σε ταχύτητες οι οποίες είναι πολύ μικρές σε σύγκριση με την ταχύτητα του φωτός, υφίσταται, απλώς με τη γενική θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν έχουμε προχωρήσει ένα βήμα πιο πάνω, χωρίς να έχουμε πει ότι υποκαθιστούμε κατά κάποιο τρόπο τη νευτώνεια φυσική -απλώς προσθέτουμε καινούρια «πετραδάκια» στο οικοδόμημα της φύσης. Έτσι και στην περίπτωση των κοσμολόγων, βάζουμε συνεχώς «πετραδάκια» σ' αυτήν την εξέλιξη.

Πόσο επηρεάστηκε ή επηρεάζεται ακόμα η Γη και η ζωή πάνω σε αυτή από τη βιαιότητα του σύμπαντος;

Η Γη μας είναι ένα απειροελάχιστο -ούτε καν ένας κόκκος άμμου- στην απεραντοσύνη του σύμπαντος. Είναι ένα «τίποτα» και εμείς πάνω στον πλανήτη ακόμα ένα «τίποτα». Απλώς, ο πλανήτης μας είναι πολύ σπουδαίος για εμάς γιατί μας βοηθάει να επιβιώσουμε, είναι σπουδαίος για τα ζωντανά όντα τα οποία υπάρχουν στον πλανήτη μας γιατί και αυτά επιβιώνουν και εξελίσσονται χάρη στην ύπαρξη μιας σταθερής κατάστασης που επικρατούσε όλα αυτά τα χρόνια, που εμείς πάμε τα τελευταία χρόνια να διαλύσουμε.

Να «τινάξουμε» οι ίδιοι το σπίτι μας στον αέρα. Οπότε η «βιαιότητα», η δημιουργική βιαιότητα που υπάρχει στο σύμπαν επηρεάζει τη Γη μας, όπως είπαμε με την περίπτωση του «ηλιακού ανέμου» που έρχεται από τον Ήλιο και δημιουργεί το φαινόμενο του Σέλαος στο Βόρειο και στο Νότιο Πόλο, με την ενέργεια που εκπέμπεται από τον Ήλιο όλα αυτά τα δισεκατομμύρια χρόνια και η οποία δίνει τη δυνατότητα να εξελιχθεί και να επιβιώσει η ζωή πάνω στον πλανήτη μας. Όλα αυτά τα βίαια φαινόμενα του Ήλιου μας δίνουν την ευκαιρία να επιζήσουμε στον πλανήτη μας.

Συγχρόνως όμως, υπάρχουν και βίαια φαινόμενα δημιουργούνται πάλι από την «υπέροχη» παρουσία του Ήλιου, όπως για παράδειγμα οι μεγάλες καταιγίδες, οι τυφώνες, όλα αυτά τα μετεωρολογικά φαινόμενα συμβαίνουν χάρη στην ύπαρξη του Ήλιου και αυτά τα φαινόμενα μπορεί να είναι ιδιαίτερα βίαια πάνω στη Γη και μπορεί να είναι μη δημιουργικά για την ύπαρξη του ανθρώπου. Όταν έχουμε για παράδειγμα τον τυφώνα Κατρίνα που κατέστρεψε τα νότια παράλια των Ηνωμένων Πολιτειών πριν από μερικά χρόνια δεν μπορούσε κανείς να πει ότι έχουμε μια δημιουργική παρουσία. Και όμως, στο πλέγμα της ζωής και αυτό είναι μέρος της όλης διαδικασίας εξέλιξης του πλανήτη μας, το οποίο είναι -ότι και να κάνουμε- είναι καλοδεχούμενο.

Έχουν ξεκινήσει οι έρευνες για την ανακάλυψη της νέας Γης;

Η αναζήτηση μιας νέας Γης ήταν πάντοτε μέσα στο μυαλό των φυσικών φιλοσόφων από την αρχαιότητα. Μάλιστα ο Μετρόδωρος αναφέρει: «δεν μπορώ να πιστέψω ότι σε ένα χωράφι που σπέρνεται με κριθάρι, ότι μόνο ένας σπόρος θα αναπτυχθεί». Με αυτή την αντίληψη όλοι μας ή οι περισσότεροι από εμάς νομίζουμε ότι δεν είμαστε μόνοι μας στο σύμπαν αλλά υπάρχουν και άλλοι πλανήτες που θα μπορούσε να δημιουργηθεί ζωή, να εξελιχθεί σε λογικά όντα, άρα να μπορούμε και εμείς να βρούμε κάποιον τέτοιο πλανήτη -είτε να τον δημιουργήσουμε, είτε να υφίσταται φυσικά από μόνος του- για να μπορέσει κάποτε το ανθρώπινο γένος να επιβιώσει ή να μεταναστεύσει κάπου εκεί. Αυτά όμως δεν πρόκειται να συμβούν στα επόμενα 100, 1.000 ή 2.000 χρόνια. Μπορεί να συμβεί, αν έχουμε επιβιώσει, σε 50.000, σε 100.000 ή σε 1.000.000 χρόνια. Δεν έχει σημασία δηλαδή το πότε. Αυτή τη στιγμή, τα τελευταία 50 χρόνια, ο άνθρωπος έχει κάνει τα πρώτα του βήματα στο Διάστημα, κυριολεκτικά τα πρώτα του βήματα. Είμαστε δηλαδή πολύ μωρά ακόμα για να δούμε ή να εκτιμήσουμε τι θα γίνει στο μέλλον.

Γεγονός είναι ένα: αφού είμαστε στα πρώτα βήματα, δεν είναι δυνατόν να έχουμε φτιάξει προγράμματα ή σχέδια για μια τέτοια μετοίκηση. Γιατί το να μεταναστεύσουμε π.χ. στη Σελήνη ή στον Άρη ή σε άλλους δορυφόρους του ηλιακού μας συστήματος, αυτό θα γίνει πραγματικότητα -αν δεν έχουμε καταστρέψει τον πλανήτη μας- στα επόμενα 100, 200 ή 300 χρόνια. Εάν επιβιώσει ο ανθρώπινος πολιτισμός, ο τεχνολογικός πολιτισμός του σήμερα επιβιώσει στα επόμενα 100-300 χρόνια, τότε θα υπάρξουν αποικίες στη Σελήνη, στον Άρη και στους άλλους δορυφόρους των μεγάλων πλανητών του ηλιακού συστήματος. Αλλά, αυτές θα είναι αποικίες περιορισμένες. Δεν θα μπορέσει να επιβιώσει ο ανθρώπινος πολιτισμός -όπως τον ξέρουμε ή όπως θα έχει εξελιχθεί σε εκατομμύρια χρόνια από σήμερα- σε τέτοια περιβάλλοντα. Θα πρέπει να αναζητηθεί μια αντίστοιχη Γη, ένας πλανήτης όπου με το περιβάλλον του θα μπορεί να μας κρατήσει ζωντανούς και να εξελιχθούμε πάνω του. Κάτι τέτοιο είναι επιστημονική φαντασία σήμερα, ούτε καν μπορούμε να διανοηθούμε τους τρόπους με τους οποίους θα κάνουμε τέτοια ταξίδια, αλλά είναι σίγουρο ότι εάν επιβιώσουμε θα γίνουν τέτοια ταξίδια, διαφορετικά δεν θα μπορέσουμε να κάνουμε κανενός είδους ταξίδι αν «τινάξουμε» στον αέρα τον πλανήτη μας και τον πολιτισμό μας.

Έχουμε υπολογίσει πότε θα αρχίσει ο «θάνατος» του Ήλιου και πόσο αυτό θα επηρεάσει τον πλανήτη μας;

Ο «θάνατος» του Ήλιου δεν θα έρθει αύριο ή σε ένα, ούτε σε δύο, ούτε σε εκατό εκατομμύρια χρόνια. Ο «θάνατος» του Ήλιου θα αρχίσει να διαμορφώνεται μετά από περίπου 1,2 δισεκατομμύρια χρόνια όταν η ενέργεια που εκπέμπεται από τον Ήλιο θα αυξηθεί κατά 10%, δηλαδή η θερμότητα που έρχεται από τον Ήλιο θα αυξηθεί κατά ένα μικρό ποσοστό σχετικά. Αλλά αυτό το ποσοστό θα είναι καταστροφικό για τη ζωή και την ύπαρξη στην επιφάνεια του πλανήτη μας, ενώ ο τελικός «θάνατος» του Ήλιου θα επέλθει σε 4,5-6 δισεκατομμύρια χρόνια.

Αν έχουμε επιβιώσει μέχρι τότε, θα έχουμε βρει και τους τρόπους με τους οποίους θα μπορέσουμε να διασώσουμε το ανθρώπινο γένος όπως θα έχει διαμορφωθεί τότε. Μην ξεχνάτε ότι ο άνθρωπος εξελίσσεται και αυτός. Ήταν διαφορετικός ο άνθρωπος πριν από 100.000 χρόνια, διαφορετικός πριν από 50.000 χρόνια, διαφορετικός σήμερα και διαφορετικός σε 50.000 χρόνια από σήμερα. Και όλη η ζωή που μας περιβάλει -τα είδη της ζωής- θα είναι διαφορετική απ' ότι είναι σήμερα. Οι ήπειροι και η γεωμορφολογία της Γης θα είναι επίσης διαφορετικά.

Οπότε, ότι και να πούμε σήμερα δεν είναι τίποτε άλλο παρά επιστημονική φαντασία, έστω και αν βασίζεται σε δεδομένα που ξέρουμε από το παρελθόν και μπορεί κανείς να τα «προβάλει» και στο μέλλον.


Μπορούμε να δημιουργήσουμε εμείς τη «Νέα Γη»;

Ένας τρόπος είναι και αυτή η μετάλλαξη, η «γεωποίηση» όπως λέγεται ενός πλανήτη, ακόμα και ενός πλανήτη γειτονικού μας όπως είναι ο Άρης. Υπάρχουν διάφορες ιδέες, οι οποίες πολλές μπορεί να είναι εφικτές αλλά χρειάζονται αρκετοί αιώνες για να εξελιχθεί αυτή η γεωμορφοποίηση ενός πλανήτη όπως ο Άρης.

Προς το παρόν δεν έχουμε την ανάγκη να κάνουμε κάτι τέτοιο. Δεν έχουμε την τεχνολογική δυνατότητα, αρχίζουμε όμως τα πρώτα βήματα, να διαμορφώνουμε τις καταστάσεις εκείνες, οι οποίες στο μέλλον θα μπορέσουν να μας δώσουν την ευκαιρία να γεωμορφοποιήσουμε πλανήτες ή δορυφόρους σαν τον Άρη και τους μεγάλους δορυφόρους του Δία και του Κρόνου, να γεωμορφοποιήσουμε τον Τιτάνα στον Κρόνο και άλλους δορυφόρους όπως η Ευρώπη στο Δία, αλλά αυτό θα γίνει σε μερικούς αιώνες από σήμερα ή μάλλον θα αρχίσει να γίνεται σε μερικούς αιώνες από σήμερα, ίσως σε μερικές χιλιάδες χρόνια από σήμερα και θα πάρει αρκετούς αιώνες μέχρι να διαμορφωθεί. Όλα αυτά όμως βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα, έχουμε αρχίσει να τα μελετάμε αλλά δεν είναι του παρόντος.

Η ψηφιακή παράσταση «Το Βίαιο Σύμπαν»

Η νέα ψηφιακή παράσταση «To Βίαιο Σύμπαν», που αποτελεί την νέα παραγωγή του Ψηφιακού Πλανηταρίου του Ιδρύματος Ευγενίδου προσκαλεί το κοινό σε ένα εικονικό ταξίδι στα άστρα.

Ρεαλιστικές εικόνες ηλιακών εκρήξεων, προσκρούσεις μετεώρων και αστεροειδών σε πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, καταιγίδες διαττόντων, αστρικές εκρήξεις, πλανητικές αλλά και γαλαξιακές συγκρούσεις, αποτελούν μερικές μόνο από τις σκηνές, που συνθέτουν τον καμβά της παράστασης: «Το Βίαιο Σύμπαν». Όλα αυτά, κι ακόμη περισσότερα, προβάλλονται στον τεράστιο Θόλο του Πλανηταρίου, προσφέροντας ένα «πανηγύρι αισθήσεων» και μια εμπειρία μοναδική, ενώ ταυτόχρονα αποτελούν μιαν απτή απόδειξη ότι η επιστημονική επιμόρφωση μπορεί να δοθεί μ' έναν τρόπο ευχάριστο και ψυχαγωγικό.

Στο «Βίαιο Σύμπαν» τα «ολοζώντανα» τρισδιάστατα γραφικά, μίας μεγάλης ομάδας Ελλήνων και ξένων δημιουργών, η μουσική του κ. Πέτρου Χατζηγεωργίου και το σενάριο του κ. Διονύση Π. Σιμόπουλου, συναντώνται με τις τεχνικές και δημιουργικές δυνατότητες, που παρέχουν τα σύγχρονα οπτικοακουστικά μέσα και οι νέες τεχνολογίες, ώστε το τελικό αποτέλεσμα να κερδίζει τον θεατή, να κεντρίζει τον νου και την ψυχή, μετατρέποντας τον όχι σε απλό αποδέκτη γνώσης αλλά σε άμεσο «συμμέτοχο» στην όλη δράση.

«Στην πρόσκαιρη ζωή μας πάνω στη Γη τίποτε δεν μας φαίνεται τόσο μόνιμο και σταθερό όσο τ΄ άστρα στον ουρανό. Χρόνια και χρόνια τώρα, τα ίδια άστρα, στους ίδιους αστερισμούς, λαμπυρίζουν σταθερά και αξιόπιστα όσο και ο Ήλιος. Τα πάντα εκεί επάνω μοιάζουν αναλλοίωτα, γαλήνια και ειρηνικά! Κι όμως όλα όσα βλέπουμε δεν είναι παρά μια καλοστημένη απάτη! Γιατί αν επιχειρούσαμε ένα ταξίδι ανάμεσα στα άστρα, δεν θα βρίσκαμε ένα ήρεμο κι αναλλοίωτο Σύμπαν, αλλά θα ανακαλύπταμε απτές αποδείξεις για το αντίθετο: μια συνεχή δημιουργία και καταστροφή, σ΄ ένα εξαιρετικά «Βίαιο Σύμπαν"…

www.kathimerini.gr